Merkezsiz uygulama (dApps), blockchain teknolojisi ve akıllı kontratların mümkün kıldığı yeni bir paradigma. Şu anda dApps’in herkesin görüş birliğine vardığı küresel bir tanımı olmasa da en belirgin özelliği, açık kaynak kodlu olmaları ve ‘tek arıza noktası’ barındırmadan çalışıyor olmaları.
Merksiz uygulama dApps nedir?
Muhtelif platformlarda çalıştırılabiliyor olsalar da biz bu yazıda sadece Ethereum üzerinde üretilip kullanılan dApps’ların ne olduklarına odaklanacağız.
Hayatımızı kolaylaştıran uygulamalar bugün hayatımızın bir parçası. Bilgisayarımızda, cep telefonlarımızda her gün onlarcaa işlemi uygulamalar üzerinden gerçekleştiriyoruz. Tipik olarak bugünün uygulamaları bilgileri doğrulamak ve işlemleri yürütmek için bir aracıya ihtiyaç duyar. Örnek olarak, Gmail hizmetlerini çalıştırmak için Google özel sunucularına ihtiyaç duyar.
İlgili: Gassız, ücretsiz işlemler Web3 teknolojisinde devrim yaratacak!
Gmail, insanlara bedava hizmet sunduğunu iddia ediyor lakin meşhur bir söz vardır “ürün bedava ise ürün sizsiniz.” Nasıl yani? Google sizin mail içeriklerinizi ve tarayıcınızda yaptığınız aramaları yani ilgi alanlarınızı o konulara özelleşmiş reklamcılık firmalarına satar, gelirinin büyük bir kısmını bu yolla elde eder.
Bu düzen tarafından kurulmuş çarkı tek kelimeyle tanımlayabiliriz; merkeziyetçilik. Google size gerçekten geniş bir hizmet yelpazesi sunuyor olabilir, ama bu hizmetlerin kullanımı sırasında bireysel kullanıcılar maalesef kendileri hakkında üretilen verileri kontrol altına alamıyorlar.
Her ne kadar internetin kendisini en başta dağıtık ağ bağlantıları olarak tanımlasa da zamanla hayatımızda kendilerine yer edinen Google, Amazon ve Microsoft gibi merkezileşmiş aracılar internetin ana omurgasını güçlendirmek için ortaya çıkmış ve taleplerin karşılanması sırasında elde edilen devasa bilginin nimetlerinden yararlanır olmuşlardır.
İnternetin şuanki çalışma mantığı, talep edilen bilginin daha önce kaydedildiği serverlardan çağrılması şeklinde. Bu yöntem kullanışlı olsa da, kullanıcı ile server sahibi firma arasındaki güvene dayanır. Olası en iyi senaryo bilginin güvenilir kişiler tarafından serverlara depolanmış olmasıdır. Peki ya –olası en kötü senaryo da bu olsun- hackerlar serverlara sızıp bilgiyi kendi artniyetleri doğrultusunda manipule ederlerse?
Son yıllarda blockchain teknolojisini kullanan Ethereum gibi kimi platformlar, server sahipleri veya karmaşık finansal enstrumanlar kullanan “üçüncü parti” birimlerin yerini alma amacıyla ortaya çıkmaya başladı.
Halbuki serverlar ve bulut depolama sistemleri kullanıcıların internet üzerinden yaptığı en uçuk taleplerine bile yanıt verebilmekte. Buna rağmen Ethereum, kullanıcılarına, gerçekleştirilmek için aracılara ihtiyaç duyulan en temel bazı işlemlerin bile kökten merkezsizleştirileceği uçtan-uca bir çevre yapısı önerdi.
Ethereum whitepaper’ında da bahsediliği gibi, merkezsiz uygulamalar yani dApps üç temel kategoride değerlendirilebilir:
- parayı yöneten uygulamalar
- işin içine paranın girdiği uygulamalar
- oylama türü “diğer” uygulamalar
Akıllı Kontratlara Bel Bağlayan dApps
Blockchain teknolojisi bağlamında, akıllı kontratlar, hem izlenebilir hem de geri dönüşü olmayan, merkezsizleştirilmiş bir ağ üzerinden güvenilir işlemlerin yürütülmesini sağlar.
Önemli olan nokta şudur ki; merkezi olmayan bir ağ üzerinden blockchain teknolojisi ile yürütülen akıllı sözleşmeler, klasik anlamda bir “sözleşmenin” varlığını göstermez. Aslında bu terim daha çok, merkezi olmayan bilgisayarlar ağı üzerinden bir sistemi veya bir uygulamayı çalıştırmak üzere dizayn edilmiş bir dizi güvenilir ilkenin varlığı ile tanımlanabilir.
Basitçe söylemek gerekirse; akıllı sözleşmeler günümüzde kripto para kullanıcılarına bir aracıya güvenmek zorunda kalmaksızın hiçbir bir sorun yaşamadan herhangi bir değerin değiş tokuşu hususunda yol gösterici rol oynar.
Esasen, bir kullanıcı dApps’ı çeşitli şekillerde kullanabilir. Belki de en basit yol, finansal bir sözleşme olarak, bir kullanıcının Ethereum platformunun para birimi olan Ether’i başka bir kullanıcıya göndermesidir.
Bu konsepte ek olarak, diğer dApps formları yalnızca blockchainde saklanmayan bilgileri de içerir. Örneğin, bir sigorta uygulaması bir sözleşmenin şartlarını doğrulayabilir ve gereklerini yerine getirebilir, ancak sigorta talebinin güvenirliğini doğrulamak için birçok faktöre ihtiyaç duyar.
Bunu etkin bir şekilde gerçekleştirebilmek için, bazı dApp’ler, sözleşmelerin nasıl ve ne şekilde yürütüleceğine dair özel bilgi içeren ve adına “Oracle” denen güvenilir sağlayıcılardan elde edilen blockchain dışı bilgiyi kullanan bazı akıllı sözleşmelere güvenirler.
Son yıllarda birçok ilginç dApps piyasaya çıktı. Golem projesi, kullanıcıların boşta olan, o an için kullanılmayan bilgisayar güçlerini kiralayıp ortak kullanıma açarak çok daha büyük, merkezsiz küresel bir süper bilgisayar şeklinde işlem yapmasına imkan veren bir proje. Augur ise alım-satım yapanlar için merkezsizleştirilmiş bir tahmin aracı olmayı hedefliyor. Bir de CryptoKitties var ki o bambaşka bir konsept; kullanıcılar Ether üzerinden sanal yavru kedi alıp onları çiftleştiriyor, yeni kediler meydana getiriyor ve satıyorlar. Bu oyun ilk çıktığında Ethereum işlem hacminin %11’ini üzerine çekecek kadar popüler olmuştu.
Son olarak, belki de dApps mantığının en hırslı üyesi DAO’lar (Decentralized Autonomous Organization – Merkezsizleştirişlmiş Özerk Yapılar). DAO’lar, program kurallarının başlangıç aşamasında belirlendiği, Dünya çapındaki kullanıcıların lidersiz bir yapı oluşturmak için Ethereum kullandıkları bir yapıdır. DOA’lar geçmişte, kullanıcılarının oylama yaparak fonlarını belirlediklere projelere aktardıkları merkezsiz girişim sermayesi fonu olarak iş yapmışlardı.
Nitekim dApp terimi sürekli olarak gelişmekte, çünkü geliştiriciler blockchain platformlarında yeni teknolojiler yaratmakta ve internetin her yerinde yaygın olarak kullanılan hizmetleri merkezsizleştirmeyi amaçlamaktadır.
